Personlege narrativer om det å lære norsk

«Gammel papagøyen lærer ikke å snakke»

Denne ytringa kjem frå ei kvinne på 29 år frå Colombia og uttrykkjer det dei 38 vaksne norskinnlærarane aller mest er samde om: Å læra eit nytt språk i vaksen alder er vanskeleg, vaksne lærer språk på ein annan måte enn det barn gjer:

Veldig ofte voksene trenger mye mer tid til å lære et språk enn barna. Også trenger de å lese og å konsentrere seg enda mer […] De må forstå betydningen og hvorfor er det sånn. Jeg mener at noen ganger barna lærer masse ting og de vet ikke hva er det eller hva det betyr. Voksen trenger å vite om regler. Reglene gir betydning til alt vi lærer. (Kvinne 23 frå Spania)

Barn lærer altså implisitt, vaksne eksplisitt, barn lærer raskt, medan andrespråkslæring hos vaksne er ein langsam prosess som krev tolmod:

Man trenger mye tålmodighet. Det gjelder både dem som lærer seg og dem som hører ikke forståelig språk. (Kvinne 36 frå Polen)

Vilje, håp, motivasjon

Sjølv om dei vaksne språkinnlærarane er samde om at språklæring er vanskeleg no, er det slett ikkje umogleg. Vilje, håp og motivasjon kan langt på veg kompensera for høg alder:

For å lære et fremmed språk i voksen alder det er ikke lett, men det man kan greie hvis en har vilje og håp for et nytt liv i det landet som er kommet. (Mann 38 frå Serbia-Montenegro)

De som vil og har sterk vilje, kan gjøre mye. (Mann 34 frå Somalia)

Alt er mulig, hvis man har en sterk motivasjon. (Kvinne 26 frå Polen)

Desse ytringane er i tråd med faglitteraturen som trekk fram motivasjon som ein av dei to viktigaste faktorane ved språklæring. Den andre, språklæringsevne, eller ‘språkøyre’, er slett ikkje tematisert på same måte hos dei vaksne innlærarane, bortsett frå moglegvis hos ei kvinne på 36 år frå Albania: Det finnes folk også som har «sinne» for fremmed språk.

Språk er tilgang, språk gir sjølvstende

Dei vaksne innlærarane skriv også om kvifor dei vil læra norsk. Somme framhevar dei meir instrumentalistiske årsakene til å læra norsk, som å få seg jobb:

Det blir letere å skape seg jobb hvis man kan snakke språket i den landet vi bor i. (Mann 30 frå Den dominikanske republikk)

Språk gir ikkje berre tilgang til ein jobbmarknad, men er òg ein føresetnad for å kunna ivareta eit forsørgjaransvar:

Jeg må lære mye. For meg og for tre barna mi. De skal vokser opp i Norske samfunnet. (Kvinne 35 frå Vietnam)

Norskkunnskapar betyr også tilgang til sosial kontakt og tilgang til kulturen:

Jeg er veldig glad og hyggelig for nå jeg vet norsk. Forst og fremst jeg er veldig glad når jeg måtte snakke norsk med venninene mine som er noske, på helsesenter, legen telefon alt er mulig. (Kvinne 31 frå Makedonia)

Jeg liker veldig god å lære norsk. Det er en god oplevelse fordi jeg har lært et nytt språk, men jeg har lært også mye om den norske kulturene […] Jeg synes at det er en utrollig oplevelse å lære norsk, for eksempel: I [anonymisert sted] er berømt Henrik Ibsen og for meg er det nydelig kan lese og høre hjemme dukke på det originale språket. (Kvinne 29 frå Colombia)

Å meistra språket er også noko meir fundamentalt. Det betyr tryggleik, for hvis du kan språke da føler du deg trugt (kvinne 42 frå Serbia-Montenegro). Norskkunnskapar gir også sjølvstende:

[…] det er viktig å lære språk. Fordi språk gir folk god føllelse og man trenger ikke at noen skal være tolk for deg. (Kvinne 27 frå Somalia)

[…] hvis du kan lese og forstår det som står i avisen og når du se på tven eller når du gå på kino trenger du ikke spør ingenting til den som sitter ved siden av deg. (Mann 30 frå Den dominikanske republikk)

Tap av autoritet og sjølvstende

Dei 38 tekstane gir også innblikk i det som er vanskeleg ved det å læra eit nytt språk i eit nytt samfunn og i ein ny kultur. Fleire beskriv eit ubehag:

Den andre ting som gjør å lære nytt språk vanskelig er at voksne er ofte sjenert at når de prøver å snakke, når de gjør mange feiler. De føler seg dumt og foretrekker å ikke snakke enn å snakke med feiler. (Kvinne 28 frå Polen)

Når man er voksen da er man flau å snakke, spesiellt hvis man vet at man sier det ikke riktig. (Kvinne 26 frå Polen)

Innlærarane skriv også om å ikkje kunna vera seg sjølve på andrespråket. Ei kvinne på 27 frå Mexico beskriv kjensla av å bli ein annan når ho snakkar norsk: Jeg blir mer stile og seriøs. I midlertid snakker jeg spansk blir jeg mer slappavende og ikke så seriøs.

Fleire beskriv korleis det er å vera vaksen i eit nytt land utan å kunna språket. Dei skriv om tap av vaksenautoritet og sjølvstende:

Noen ganger følgte jeg meg som barn. (Kvinne 39 frå Polen)

Jeg følte meg dom og hendikep kan jeg si når jeg motte gå i buttikken eller til legen og kunne ikke si noe, så motte jeg gå alltid sammen med min mann. (Kvinne 42 frå Serbia-Montenegro)

Denne ytringa frå ei kvinne på 31 frå Makedonia beskriv også ei kjensle av utanforskap: Da jeg kom forste gang i Norge jeg vet ikke ingen ord, og jeg så på alle menneskene hva de snakke.

Desse beskrivingane av ubehaget som fører med det å vera vaksen i eitt nytt samfunn og kultur utan å meistra språket, er i mindre grad framme i forskingslitteraturen og illustrerer etter min meining ein svært viktig grunn for å studera vaksne innlærarar sine eigne beskrivingar og refleksjonar over språklæringsprosessen.

"... voksne er ofte sjenert at når de prøver å snakke, når de gjør mange feiler. De føler seg dumt og foretrekker å ikke snakke enn å snakke med feiler."

Totalbelastninga

Trass i beskrivingane av ubehaget finst det ei gjennomgåande optimistisk haldning i dei 38 narrativane, som dessverre står i kontrast til det som er realiteten for mange innvandrarar etter fullført introduksjonsprogram. For mange blir det ikkje slik som ein hadde tenkt, ein blir ståande utanfor jobbmarknaden. Variasjonen i oppnådde norskferdigheiter er enorm, og krava til ferdigheiter som blir stilte i jobbsamanheng, har blitt stadig tøffare for mange å oppfylla. For nasjonale og lokale styresmakter er det avgjerande å ha kunnskapar om kvifor mange innvandrarar ikkje kjem ut med eit nivå i norsk like fort og like høgt som styresmaktene vil. I tekstane kjem det fram ein forklaringsfaktor som er lite framme i diskusjonane, og som også er lite synleg i mykje av pensumlitteraturen til dei som skal bli lærarar i vaksenopplæringa:

Det er mange år siden jeg kom til Norge. Man hadde ikke tid til å tenke på noen ting. Det var bare kamp om å overleve, finne et anet sted for familien min. (Kvinne 38 frå Bosnia-Hercegovina)

Mange som kommer fra andre land må lære seg veldig furt, for å fårsto alt som skjer rundt omkring. Det er lit t stresende fordi man trenger mye tid for å venne seg til det nye språket. Ganske ofte må man jobbe samtidig. Voksne har mange oppgaver. […] De voksne menneskene er veldig travel i dag. Det er en årsak som kan forstyrre for å lære det nye språket. (Kvinne 36 frå Polen)

Å lære et fremmed språk i voksen alder er ikke lett. Fordi når man blir voksen har man mye å gjør eller mye å tenke på. Hos en voksen er tanken helt full av masse ting. (Kvinne 27 frå Somalia)

Av desse sitata kan ein tolka at totalsituasjonen, eller totalbelastninga av å vera nyankomen til landet, gjer det vanskeleg å få både tid og krefter til å læra norsk.

Språket innanfor og utanfor klasserommet

Eit tema som også går att i dei 38 narrativane, er dei språklege utfordringane i norsk. Hovudsakleg peikar informantane på at grammatikk og uttale er vanskeleg. Ein annan meir påfallande og mykje mindre utforska problematikk er at innlærarane finn talemålsvariasjonen, og avstanden mellom språket innanfor og utanfor klasserommet, som eit spesielt krevjande trekk ved norskinnlæringa:

Det som gjør at norsk blir vanskelig for oss er dialektene som folk snakker med. Vi lærer og hører på kasseter på skole, men når vi er ute er de veldig vanskelig å farsto hva folk sier. (Mann 25 frå Makedonia)

Men jeg synes Nordmann snakker så forskjellig, både dialek på TV og radio. Noen ganger, mistet jeg tålmodighet. Hvorfor har stor forskjell mellom bøka, skolen og arbeidslivet? (Kvinne 35 frå Vietnam)

Ein mann på 41 år frå Jugoslavia fortel at språket han møtte utanfor klasserommet, vanskeleggjorde den yrkesretta praksisopplæringa:

Jeg skal prøve å skrive om mitt yrket. At blir en sjåføren på tunge kjøretøy han må gå på en skol […] For meg selv var det veldig vanskelig å følge undervisning. Det var årsak at de to lærere snakket forfort og de snakket lokal dialekt […]Jeg har hatt i begynelse veldig vanskelig. Mye kjøring, fremmed språk som er enda mer fremmed i praksis enn på skolen og i bøker.

Situasjonen med to offisielle norske skriftspråk er omtala i eitt tilfelle. Ei kvinne på 40 frå Vietnam problematiserer det å få bokmål som opplæringsspråk i ein kommune med nynorsk som administrasjonsspråk: Jeg går på skolen i mange år men jeg kan ikke snakke bra norsk. Nordmann snakker så fort og de bruker to forskjellig språk og dialek er veldig vanskelig. På skolen lærer jeg bokmål men jeg bor i kommunen som snakker nynorsk. Jeg får stor problem når jeg snakker norsk.

Kvifor skal vi studere språkinnlærarane sine eigne refleksjonar og efaringar?

Dei siste tiåra har forskarar framheva verdien av å granska språkinnlæraras eigne refleksjonar for å sikra eit innanfrå-perspektiv på læringsprosessen. Fleire hevdar at studiet av innvandrarane sine eigne beskrivingar er særleg relevante for lærarutdannarar, utdanningsmyndigheiter og politikarar: Det å vita noko om korleis dei det gjeld, opplever det å læra eit nytt språk som vaksen innvandrarar i eit nytt samfunn, er verdifult for dei som har ansvaret for planlegginga av og gjennomføringa av den offentlege norskopplæringa for innvandrarar.

Eit innanfrå-perspektiv kan også gi innsikt i faktorar og samanhengar i læringsprosessen som forskarane ikkje har vore merksame på. Ved å sleppa innvandrarane sjølv til orde skapar ein innsikt nedanfrå og opp og slik kan denne typen data la marginaliserte grupper sjølv koma til ordet. Døme på det i dette materialet er innlærarane si påpeiking av den store språklege avstanden mellom skulerommet og undervisningsrommet, utfordringane som den omfattande variasjonen i skrift og tale stiller innlærarane overfor, samt beskrivingane av totalsituasjonen eller livssituasjonen (totalbelastninga).

Mange av dei andre aspekta som innlærarane vel å trekkja fram, har gjenklang i faglitteraturen om vaksenlæring der trygge læringssituasjonar og det å kunna oppretthalda sjølvkjensla og sjølvstende i det nye samfunnet og på det nye språket, er viktige læringsfaktorar. Å lesa innlærarane sine eigne beskrivingar av det å vera ein vaksen språkinnlærarar i ein ny kulturkontekst, kan vera ein måte å løfta fram sentrale aspekt på som ikkje er så godt synlege på pensumlistene. Det å lesa innlæraranes eigne tankar og erfaringar kan også vera ein god måte å formidla betydinga av kjenslemessige tilhøve rundt innlæringa. Ein får nærleik til stoffet gjennom å lesa det innlærarane sjølve fortel.

Dei siste åra har opplæringspolitikk i form av rettar og plikter for innvandrarar vore mykje debattert. Styresmaktene har innført nye og skjerpa krav til vaksne innvandrarar, og mange fagfolk har problematisert dei nye krava av omsyn til enkelte innvandrargruppers særskilte behov. Personlege narrativar kan potensielt gi utdanningsmyndigheitene eit innblikk i korleis det er å vera vaksen språkinnlærar i eit nytt samfunn og ein ny kultur, kor viktig dette faktisk er for innvandrarane, og kor mykje som står på spel.

Ved å sleppa innvandrarane sjølv til orde skapar ein innsikt nedanfrå og opp og slik kan denne typen data la marginaliserte grupper sjølv koma til ordet.

Meir om ASK

Kollega og nestor i norsk andrespråksforsking, professor Kari Tenfjord ved Universitetet i Bergen, leia oppbygginga av ASK-korpuset, som har blitt ei svært viktig kjelde til data for studentar, stipendiatar og forskarar i norsk som andrespråk. Korpuset inneheld ei rekkje søkjemoglegheiter, ein kan til dømes søkja på enkeltord, bøyingsformer, ordklassar og på ulike typar av grammatiske feil. I tillegg er all denne språklege informasjonen kopla saman med bakgrunnsinformasjon om kandidaten, til dømes førstespråk, språkkunnskapar utover førstespråket (m.a. engelsk), heimland, utdanningsbakgrunn, antall timar på norskkurs, osv. Studiane som har brukt tekstar frå ASK-korpuset som datamateriale, har mest utan unntak studert grammatiske og leksikalske trekk i språkutviklinga. Å nytta tekstar frå ASK-korpuset for å studera språklæringsprosessen frå innsida, slik eg har gjort i studien eg har vist glimt frå her, bryt slik med måten korpuset så langt har vore brukt i forskinga. Eg meiner denne studien syner at tekstane i ASK har eit innhald som kan vera svært interessant også ut frå andre perspektiv enn det grammatisk-leksikalske, til trass for at det er knyt nokre utfordingar til å gjera denne type narrativanalysar av tekstar skrivne i ein testsituasjon. Du kan lesa meir om kva eg skriv om akkurat det i denne artikkelen.

Dersom du vil lesa meir om ASK-korpuset, kan du besøka denne nettsida, eller du kan lesa artikkelen «ASK – et elektronisk andrespråkskorpus til bruk i andrespråksforskning» av Silje Ragnhildstveit i boka Norsk som andrespråk – perspektiver på læring og utvikling, som nyleg er komen ut på Cappelen Damm Akademisk, og er redigert av Gunhild Tveit Randen og meg sjølv.

Til slutt vil eg tilrå ei endå nyare og svært interessant undersøking av vaksne innlæraras eigne opplevingar av norskopplæring, ««Snakke med ved? Snakke med maskin?» Voksne flyktningers narrativer om norskopplæring», av Guri Bordal Steien og Anne Golden i Acta Didactia i 2018.